GELGİT

Yeryüzündeki suların gün içinde belirli saatlerde ardı ardına alçalma ve yükselmesine ''gelgit olayı'' denir.

Gelgit olayının oluşma sebebinin Ay'ın çekim kuvvetidir. Ay, Dünya çevresinde dolanırken değişik bölgeleri etkiler. Ay, Dünya'dan uzaklaştığında çekim kuvveti azalıp yaklaştığında çekim kuvveti artacağından Ay'ın Dünya üzerindeki bölgelere etkisi de aradaki uzaklığa bağlı olarak değişim gösterir.

Ay, yerküre etrafında dönerken yerkürenin bir yüzü Ay'a daima daha yakındır. Ay ile Dünya arasındaki çekim kuvveti etkisiyle bu yüzdeki sular Ay'a doğru çekilir. Bu arada suların kabarmasıyla su seviyesinde azalma olan bölgeleri diğer bölgelerden gelen sular doldurur. Böylece Dünya'nın Ay'a bakan yüzeyindeki sular yükselirken diğer yerlerdeki su seviyesi azalır. Bu yükselme ve alçalma birbirini devamlı izler.

Güneş'in de gelgit olayına etki ettiği görülür. Araştırmalar sonucu bu doğrulanmıştır. Ay, Dünya ile Güneş arasındayken bu etki az; hepsi aynı doğrultudayken etki daha fazla olur. Gelgit olayı Ay'ın ilk ve son dördün evrelerinde en düşük, yeni ay ve dolunay evrelerinde en büyük değeri alır. Bir yerde sular kabarırken Ay o yer için gökyüzünün en yüksek noktasıdır.

Gelgit olayı her gün aynı saatte gerçekleşmez. Olayın oluşum süreleri arasında daima 50 dakikalık bir gecikme bulunur. Bu gecikme Dünya ile Ay'ın aynı yönde dönme hareketinden kaynaklanır.

Gelgit olayının Dünya üzerinde diğer bir etkisi de olayın oluşma sürecindeki sürtünmeler nedeniyle yerkürenin kendi etrafındaki dönme hızının azalmasıdır. Bu etki sonucunda günler yavaş yavaş uzar. Gelgit olayındaki sürtünme Dünya'nın dönme hızında yavaşlamaya neden olurken Ay'ın da her yıl Dünya'dan 12,7 cm uzaklaşmasına sebep olur.

Tabi tek gelgit olayı Dünya'da olmaz. Diğer gezegenlerde ve uydularında da gelgit olayı görülür. Örneğin Güneş'te bile gelgit olayı vardır. Güneş rüzgarlarının gelgit olayında Jüpiter'in etkisi büyüktür. Diğer bir örneği ise Satürn'ün halkalarıdır. Satürn'ün halkaları parçalanmış uydulardan oluşur. Uyduların parçalanması ise Satürn'ün çekim kuvveti ile yani bir nevi gelgit ile oluşmuş, uydu Satürn'e çok yaklaşmış ve bu yaklaşma ile parçalanarak Satürn etrafında küçük parçalar halinde dönmeye devam etmiştir. Tabi Satürn halkalarının hepsi bu şekilde oluşmamıştır.

Kısacası gelgit olayı bir uzay nesnesinin başka bir uzay nesnesine uyguladığı fiziksel, manyetik olaydır.

Okuduğunuz için teşekkürler.

TUBM 2014